Ganesh Chaturthi 2022: गणेशोत्सव: गणपती बाप्पाचे ‘हे’ ८ अद्भूत अवतार; गणराय ‘असा’ झाला विघ्नहर्ता, जाणून घ्या

Ganesh Chaturthi 2022: महाराष्ट्रातील अष्टविनायक सर्वश्रुत असले, तरी महादेव, श्रीविष्णुंप्रमाणे प्रथमेश गणरायानेही अनेक अवतार घेतले आहेत. जाणून घ्या, अवतार कथा...

भाद्रपद महिन्याच्या शुद्ध चतुर्थीला गणेश चतुर्थी साजरी केली जाते. गणपती बाप्पाचे केवळ नाव उच्चारताच मन अगदी चैतन्यमय होऊन जाते. महाराष्ट्रात गणेशोत्सवाला अनन्य साधारण महत्त्व आहे. बुद्धीची देवता, विघ्नहर्ता, सुखकर्ता, १४ विद्या आणि ६४ कला अधिपती असलेल्या गणेशाचे पूजन भाद्रपद महिन्यात मोठ्या प्रमाणात केले जाते. यंदा ३१ ऑगस्ट २०२२ रोजी गणेश चतुर्थी आहे. (Ganesh Chaturthi 2022)

मराठी वर्षात लाडक्या गणेशाचे तीन जन्म मोठ्या उत्साहात साजरे केले जातात. विविध स्वरुपात गणपती पूजन केले जाते. महादेव शिवशंकर, भगवान विष्णू, देवी यांच्याप्रमाणे गणपतीनेही विविध अवतार धारण केल्याच्या कथा पुराणांमध्ये आढळतात. बाप्पाच्या अनेक स्वरुपांचे पूजन, भजन केले जाते. यापैकी अनेक अवतार अद्भूत असून, अवतार कथाही रंजक असल्याचे सांगितले जाते. महाराष्ट्रात अष्टविनायक अतिशय प्रसिद्ध आहेत. मात्र, त्याशिवाय गणरायाचे अनेकविध अवतार असून, त्याद्वारे बाप्पा विघ्नहर्ता आणि सुखकर्ता झाल्याचे सांगितले जाते. जाणून घेऊया...

वक्रतुंड अवतार: भगवान गणेशाने मत्सरासुर राक्षसाचा वध करण्यासाठी वक्रतुंड अवतार घेतला. मत्सरासुर हा भगवान शिवाचा भक्त होता आणि त्याला भगवान शिवाकडून वरदान मिळाले होते की, तो कोणत्याही प्राण्याला घाबरणार नाही. मत्सरासुरलाही दोन पुत्र होते आणि दोघेही सामान्यांना त्रास देत होते. वरदान मिळाल्यावर शुक्राचार्यांच्या आज्ञेवरून मत्सरासुर देवतांचा छळण्यास सुरुवात केली. तेव्हा गणेशाने वक्रतुंड अवतार घेऊन मत्सरासुराचा पराभव केला आणि त्याच्या दोन्ही पुत्रांचा वध केला, अशी कथा सांगितली जाते.

एकदंत अवतार: एकदा महर्षी च्यवन यांनी त्यांच्या तपोबलाद्वारे मद तयार केला. त्यांना महर्षींचे पुत्र म्हटले गेले. मद याने दैत्यगुरु शुक्राचार्यांकडून दीक्षा घेतली आणि देवांचा त्रास देण्यास सुरुवात केली. मग सर्व देवांनी भगवान शिव आणि माता पार्वतीच्या पुत्राचे आवाहन केले, त्यानंतर भगवान एकदंत म्हणून अवतरले. एकादंत भगवानांनी युद्धात मदासुराचा पराभव करून देवांना निर्भयतेचे वरदान दिले.

महोदर अवतार: दैत्य गुरु शुक्राचार्यांनी मोहासुर नावाच्या राक्षसाला शस्त्रास्त्रांचे शिक्षण देऊन देवांशी लढण्यासाठी तयार केले. मोहासुरच्या अत्याचाराने व्यथित होऊन देव-देवतांनी मिळून श्रीगणेशाचा धावा केला. तेव्हा गणेशाने महोदर अवतार घेतला. महोदर म्हणजे मोठे पोट. महोदर आपल्या उंदरावर स्वार होऊन मोहासुराशी लढायला आला. मग मोहासुरने न लढता महोदर अवताराला आपले इष्टदेवता मानले.

विकट अवतार: एकदा भगवान विष्णूंनी जालंधरच्या नाशासाठी त्याची पत्नी वृंदा हिचे पावित्र्य भंग केले होते. त्यानंतर जालंधराला एक पुत्र कामासूर झाला. कामासूरने भगवान शंकराची घोर तपश्चर्या केली होती, त्यामुळे प्रसन्न झालेल्या महादेवांनी त्रैलोक्य विजयाचे वरदान दिले. वरदान मिळाल्यावर कामासुर देवांचा छळ करू लागला. राक्षसाच्या भयाने सर्व देवतांनी गणेशाचे ध्यान केले आणि राक्षसापासून मुक्तीसाठी प्रार्थना केली. त्यानंतर श्रीगणेशाने विलक्षण अवतार घेतला. या अवतारात गणेशाने मोरावर बसून कामासूरचा पराभव केला.

गजानन अवतार: भगवान कुबेराच्या लोभातून लोभासुराचा जन्म झाला. लोभासुर राक्षस गुरु शुक्राचार्यांच्या आश्रयाला गेला आणि तेथे अनेकविद्या प्राप्त केल्या. शुक्राचार्यांच्या आज्ञेनुसार लोभासुराने भगवान शंकराकडून वरदान मिळण्यासाठी कठोर साधना केली. साधनेने प्रसन्न होऊन त्यांनी लोभासुरला निर्भय होण्याचे वरदान दिले. वरदान मिळाल्यानंतर लोभासुराने सर्व जगाचा ताबा घेतला. त्यानंतर सर्वांनी गणेशाची प्रार्थना केली आणि गणेशाने गजानन अवतार घेतला. यानंतर शुक्राचार्यांच्या सांगण्यावरून लोभासुरने न लढता पराभव स्वीकारला.

लंबोदर अवतार: एकदा क्रोधासुर नावाच्या राक्षसाने सूर्यदेवाची तपश्चर्या केली. तपश्चर्येने प्रसन्न होऊन सूर्यदेवाने ब्रह्मांड जिंकण्यासाठी क्रोधासुराला वरदान दिले. यानंतर सर्व देवता क्रोधासुराने घाबरले आणि त्यांनी श्रीगणेशाचे आवाहन केले. देवतांची प्रार्थना ऐकून श्रीगणेशाने लंबोदराचा अवतार घेतला. भगवान लंबोदरने क्रोधासुराला थांबवले आणि समजावून सांगितले की, कोणीही विश्वावर विजय मिळवू शकत नाही आणि अजिंक्य योद्धाही होऊ शकत नाही. क्रोधासुर शरणागती पत्करून कायमचा पाताळात निघून गेला.

विघ्नराज अवतार: एकदा देवी पार्वती आपल्या सख्यांसह कैलास पर्वतावर फिरत होत्या. तेव्हा त्यांच्यात हशा पिकला. त्याच्या हास्यातून एक विशाल पुरुष जन्माला आला आणि त्यांनी त्याचे नाव 'मम' ठेवले. मम तपश्चर्या करण्यासाठी जंगलात गेला, तिथे तिला शंबासुर भेटला. शंबासुराने ममला अनेक आसुरी शक्ती प्रदान केल्या. यानंतर ममने गणेशाला प्रसन्न केले आणि विश्वाचे रहस्य विचारले. शुक्राचार्यांना याची माहिती मिळाल्यावर त्यांनी ममला राक्षसराजाचे पद दिले. पद मिळाल्यावर मामाने देवतांना पकडून तुरुंगात टाकले. त्यानंतर देवतांनी गणेशाचे आवाहन केले आणि त्यांना समस्यांची जाणीव करून दिली. भगवान गणेशाने विघ्नराजा अवतार घेतला आणि मग ममासुराचा वध करून देवतांची तुरुंगातून सुटका केली.

धूम्रवर्ण अवतार: एकदा ब्रह्माजींनी सूर्यदेवाला कर्माच्या राज्याचा स्वामी बनवले. यानंतर सूर्याला गर्व झाला. राज्य करत असताना सूर्यदेवाला शिंक आली, त्यातून राक्षसाचा जन्म झाला. शिंकापासून जन्मलेल्या राक्षसाचे नाव अहम होते. अहम राक्षस गुरु शुक्राचार्यांकडे गेला आणि तो अहंतासुर झाला. यानंतर त्यांनी स्वतःचे राज्यही बनवले आणि गणेशाची पूजा करून वरदान मिळवले. वरदान मिळाल्यावर अहंतासुराने देवतांचा छळ सुरू केला. सर्वांनी गणेशाची आराधना केली. देवांच्या आवाहनानंतर गणेशाने धुर्मवर्णाचा अवतार घेतला. ते स्वरुप खूप भयानक होते. त्याच्या एका हातात एक भयंकर पाश होता, ज्यातून भयंकर ज्वाला निघत होत्या. धुर्मवर्णाने अहंतासुराचा वध करून देवांना दिलासा दिला.