Samudra Manthan: देव-दानवांनी केलेले समुद्रमंथन भारतात नेमके कुठे झाले? पाहा, मान्यता आणि काही अद्भूत तथ्ये

Samudra Manthan: समुद्रमंथन भारतातील नेमक्या कोणत्या ठिकाणी झाले? यासंदर्भातील कोणते पुरावे आढळून येतात? जाणून घेऊया...

पहिल्या युगापासून ते आतापर्यंत वेगवेगळ्या युगांमधून भारताचे संक्रमण झाल्याचे मानले जाते. या संक्रमाणातून प्रेरणा, अनुभव घेऊन भारताने संपूर्ण विश्वाला धार्मिक, सामाजिक, तत्त्वज्ञान आणि नैतिकतेची भक्कम बैठक दिली आहे. (amazing mythological facts of samudra manthan)

भारतीय संस्कृती अगदी प्राचीन असून, तिला महान परंपरा आहे. मानवी संस्कृती वाईटावर चांगल्याचा विजय, अशुभावर शुभाची मात किंवा दानवांवर देवांचे वर्चस्व यांसारख्या मूल्यांनी भारलेली आहे. दानवांच्या वाईट हेतूंवर चांगल्या व दैवी शक्तीने मात केली, याची अनेक उदाहरणे, कथा, प्रसंग आपल्याला पुराणांमधील अनेक प्रसंगांमधून दिसून येते.

अन्य कोणत्याही बाबतीत देव आणि दानव एकत्र आलेले दिसत नाहीत. मात्र, समुद्रमंथनावेळी देव आणि दानवांची समेट घडवून आणून अमृतकुंभ मिळवण्यात यश मिळाले, असे सांगितले जाते. पुराणातील अनेक महत्त्वाच्या प्रसंगांमधील आघाडीचा प्रसंग म्हणजे समुद्रमंथन. या समुद्रमंथनातून १४ महत्त्वाची रत्ने बाहेर आली. हे समुद्रमंथन श्रावण महिन्यात झाले, अशी मान्यता असल्याचे सांगितले जाते.

समुद्रमंथन भारतातील नेमक्या कोणत्या ठिकाणी झाले? यासंदर्भातील कोणते पुरावे आढळून येतात? समुद्रमंथनाची कथा काय? कोणकोणत्या पुराणांमध्ये याचे उल्लेख आढळून येतात? जाणून घेऊया... (where exactly samudra manthan happened in india)

लक्ष्मी: कौस्तुभपारिजातकसुराधन्वंतरिश्चंद्रमा: । गाव: कामदुधा: सुरेश्वरगजो रंभादिदेवाङ्गना: ॥ अश्व: सप्तमुखो विषं हरिधनु: शङ्खोऽमृतं चांबुधे: । रत्नानीह चतुर्दश प्रतिदिनं कुर्वन्तु वो मङ्गलम् ॥, समुद्रमंथनातून प्राप्त झालेल्या चौदा रत्नांचा उल्लेख या श्लोकात करण्यात आलेला आहे. समुद्रमंथन घडण्यासाठी एक प्रसंग कारणीभूत ठरल्याचे सांगितले जाते.

पुराणातील एका कथेनुसार, दुर्वास ऋषी वैकुंठातून मार्गक्रमण करत असताना देवांचे राजा इंद्राची आणि त्यांची भेट झाली. त्यावेळी इंद्र ऐरावतावर आरूढ होते. इंद्राला पाहून प्रसन्न झालेल्या दुर्वास ऋषींनी देवेंद्राला आपल्या गळ्यामध्ये परिधान केलेली फुलांची दिव्य माळ दिली. इंद्राने ती माळ ऐरावताच्या माथ्यावर ठेवली. मात्र, मार्गक्रमण करीत असताना ती दिव्य माळ खाली पडली व ऐरावताच्या पायाखाली तुडवली गेली.

आपण दिलेली पवित्र माळ ऐरावताच्या पायाखाली तुडवली गेल्याचे पाहून दुर्वास ऋषींचा क्रोध अधिक अनावर झाला. त्यांनी तुझे सर्व वैभव नष्ट होईल, असा शाप इंद्राला दिला. या शापामुळे इंद्रदेव आणि सर्व देवांचा दानवांशी युद्ध करताना कायम पराभव व्हायला लागला. वारंवार होत असलेल्या पराभवामुळे देव चिंताक्रांत झाले. दानवांचा देवांवर होणाऱ्या विजयामागील एक प्रमुख कारण म्हणजे दानवांचे गुरु शुक्राचार्य यांना संजीवनी विद्या अवगत होती. त्याचा वापर करून ते मृत झालेल्या दानवांना पुन्हा जिवंत करीत होते.

दुसरीकडे दुर्वास ऋषींच्या शापामुळे शक्तिहीन झालेल्या देवांकडे मात्र कोणतीही संजीवनी विद्या नव्हती. अखेरीस सर्व देव भगवान विष्णू यांना शरण गेले व त्यांना यातून काहीतरी मार्ग काढा, अशी विनंती केली. यावर उपाय म्हणून भगवान विष्णूंनी देवांना समुद्रमंथन करण्याचा सल्ला दिला. यासाठी देव व दानव यांच्यात तह घडवून आणला.

समुद्रमंथनासाठी मंदार पर्वताची रवी आणि वासुकी सापाला या रवीला गुंडाळलेली दोरी बनवण्यात आले. मंदाराचलच्या खाली आधार नसल्याने समुद्रात तो बुडायला लागल्याचे पाहून भगवान विष्णूने महाकाय कुर्म म्हणजेच कासव रुप धारण केले. समुद्रमंथनाला सुरुवात झाली. वासुकी सापाच्या मुखाचा भाग दानवांच्या दिशेला होता व शेपटीचा भाग देवांच्या बाजूला होता. समुद्रमंथनावेळी देव आणि दानव या दोघांनी वासचकी सर्पाला वारंवार घुसळल्यामुळे त्याच्या मुखातून मोठ्या प्रमाणात विष व धूर बाहेर पडू लागला.

या विषाच्या दर्पाने देव आणि दानवांना त्रास होऊ लागला. भगवान महादेवांनी हे विष प्राशन केले. मात्र, ते गळ्याखाली जाऊ दिले नाही. त्यामुळे त्यांचा कंठ निळा झाला. त्यामुळे संपूर्ण सृष्टीचे रक्षण झाले. समुद्रमंथनातून निरनिराळी रत्ने बाहेर आली. लक्ष्मी देवी, कौस्तुभ मणी, अप्सरा, कामधेनू आदींचा सामावेश होता. सर्वांत शेवटी अमृतकलश हातामध्ये घेऊन साक्षात धन्वंतरी अवतरले.

धन्वंतरी अवतरताच दानवांनी कपटाने अमृतकलश पळवला. यातून तोडगा काढण्यासाठी विष्णूंनी अतिशय सुंदर विश्वमोहिनी अवतार धारण केला. या विश्वमोहिनी अवताराने देवांना अमृता सेवन करण्याची संधी मिळाली व दानवांच्या हाती अमृत लागू दिले गेले नाही, अशी एक कथा पुराणांमध्ये आढळून येते. भागवतपुराण, विष्णुपुराण, महाभारत, शिवपुराण यांमध्ये समुद्रमंथनाचे वर्णन केल्याचे आढळून येते.

देव व दानवांनी केलेले समुद्रमंथन ज्या ठिकाणी केले गेले, तो मंदराचल पर्वत भारतामध्येच आहे. मंदराचल पर्वताचे स्थानांतरण करण्यास शेषनागाला देवतांनी सांगितले होते. मंदराचल पर्वत सध्या दक्षिण गुजरातमधील समुद्रात आहे. गुजरातच्या पिंजरात गावाजवळ असलेल्या समुद्रात समुद्रमंथन झाले होते, असे संशोधनातून सिद्ध झाले आहे.

मंदराचल पर्वताच्या पृष्ठभागावर घर्षणामुळे निर्माण झालेल्या खुणा आहेत. या पर्वताच्या मध्यभागी एक नागाची प्रतिकृती आढळून आली आहे. समुद्राच्या तळाशी सुमारे आठशे मीटर खोल मंदराचल आहे. हा पर्वत विस्तृत असून, ग्रँनाईट खडकापासून बनलेला आहे. याच परिसरामध्ये द्वारिका नगरी चे अवशेष सापडले.

मंदराचल पर्वतामध्ये समुद्रमंथन केलेले होते व या पर्वतावर असलेल्या घर्षणाच्या खुणा पाण्याच्या लाटांच्या आपटण्यामुळे निर्माण झालेल्या नाहीत, असेही दिसून आले. गुजरातमधील मंदराचल पर्वताचा खडक हा बिहारमधील मंदार पर्वताच्या खडकाशी साधर्म्य दाखवणारा आहे, असेही सिद्ध झाले आहे.