Godrej Inside Story : कुलूप आणि चावीनं सुरुवात, मग इंग्रजांसाठी बनवली तिजोरी; गोदरेजचा यशाच्या शिखरापर्यंतचा रंजक प्रवास

Godrej Inside Story : गोदरेज ग्रुपची स्थापना भारताला स्वातंत्र्य मिळण्यापूर्वी अर्देशर गोदरेज आणि त्यांचे बंधू पिरोजशा गोदरेज यांनी १८९७ मध्ये केली होती. पण आता त्यांच्या या साम्राज्याची वाटणी होणार आहे.

Godrej Inside Story : गोदरेजच्या (Godrej) नावाला कुठल्याही ओळखीची गरज नाही. हे नाव ऐकताच तिजोरी आणि कपाट प्रथम समोर येतं. असं असले तरी लोकांच्या सामानाची सुरक्षितता लक्षात घेऊन कुलूप आणि चावी बनवून आणि नंतर इंग्रजांसाठी तिजोरी बनवून सुरू केलेल्या या समूहाचं (Godrej Group) नाव आज चंद्रावर पोहोचलं आहे.

भारताच्या चांद्रयान मोहिमेत त्यांचा मोलाचा वाटा आहे. १२७ वर्षांचा व्यावसायिक इतिहास पाहिला तर अशा अनेक गोष्टी आहेत ज्या देशाला पहिल्यांदाच या गोदरेज समूहाकडून मिळाल्या आहेत. चला तर मग जाणून घेऊया त्याच्या रंजक प्रवासाविषयी...

कुलूप असो की चावी किंवा कपाट असो किंवा तिजोरी, एवढंच नव्हे तर गोदरेज ग्रुपचा व्यवसाय साबणापासून लक्झरी फ्लॅटपर्यंत पसरला आहे. आज देशातील सर्वात जुन्या व्यावसायिक घराण्यांपैकी एक असलेल्या गोदरेज कुटुंबाच्या व्यवसायाची वाटणी झाली असून जगातील ९० देशांमध्ये पसरलेल्या व्यवसायाचे दोन भाग करण्यात आलेत. एक भाग आदि गोदरेज आणि नादिर गोदरेज यांना देण्यात आला आहे, तर दुसरा भाग त्यांचा चुलत भाऊ जमशेद गोदरेज आणि बहीण स्मिता यांना देण्यात आला आहे. या करारानुसार समूहातील पाचही लिस्टेड कंपन्या आदि गोदरेज-नादिर गोदरेज यांना देण्यात आल्या आहेत, तर जमशेद-स्मिता यांना अनलिस्टेड कंपन्या आणि लँड बँक मिळाल्या आहेत. गोदरेज समूहाचं बाजारमूल्य सुमारे २.३६ लाख कोटी रुपये आहे.

भारताला स्वातंत्र्य मिळण्यापूर्वी १८९७ मध्ये अर्देशर गोदरेज आणि त्यांचे बंधू पिरोजशा गोदरेज यांनी गोदरेज समूहाची स्थापना केली होती. त्यांनी प्रथम सर्जरी ब्लेड बनवण्यापासून सुरुवात केली होती, परंतु ते अधिक काळ चालू शकलं नाही. यानंतर देशात घरांमध्ये चोरीच्या वाढत्या घटनांच्या बातम्या पाहून सुरक्षेच्या दृष्टीनं काहीतरी नवीन करण्याची कल्पना अरदेशर गोदरेज यांना सुचली आणि ती म्हणजे कुलूप आणि चावी बनवायची. मात्र, त्यावेळीही कुलूप आणि चाव्या बनवल्या जात होत्या, पण गोदरेजने आपले कुलूप मजबूत करून त्याची ओळख करून दिली. आपल्या भावाबरोबर त्यांनी हा व्यवसाय करण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर उत्पादन सुरू केलं आणि मग मागे वळून पाहिलं नाही.

इंग्रजांचाही गोदरेजवर विश्वास होता. कुलूप आणि चावी बनवताना त्यांनी आपल्या व्यवसायाचा विस्तार केला आणि गोदरेजच्या नावानं भक्कम तिजोरी बनवायला सुरुवात केली. त्यामुळे त्यावेळी भारतावर राज्य करणारे इंग्रजही फॅन झाले. मीडिया रिपोर्ट्सनुसार, गोदरेज कंपनीच्या तिजोरीवरही ब्रिटिशांचा पूर्ण विश्वास होता. १९११ मध्ये किंग जॉर्ज पंचम आणि राणी मेरी यांनी दिल्ली भेटीदरम्यान आपल्या मौल्यवान वस्तू ठेवण्यासाठी गोदरेजच्या तिजोरीची निवड केली. देशात स्वदेशी चळवळ जोरात सुरू असताना कंपनीचे संस्थापक अर्देशर गोदरेज हेही त्याच्याशी जोडले गेले होते.

टाटा समूहाप्रमाणेच गोदरेज समूहानंही पहिल्यांदाच देशाला अनेक गोष्टी दिल्या आहेत. भारताला स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर १९५१ मध्ये देशात पहिली लोकसभा निवडणूक झाली तेव्हा गोदरेजनं पहिली मतपेटी बनवली, ज्यात देशातील जनता मतदान करत असे. केवळ मतपेटीच नव्हे, तर गोदरेजला पहिलं पूर्णपणे स्वदेशी टाइपरायटर तयार करण्याचं श्रेयही जातं, जे गोदरेज यांनी बॉयससोबत मिळून १९५५ मध्ये बनवलं होतं. गोदरेज ही १९५८ मध्ये देशात रेफ्रिजरेटर तयार करणारी पहिली भारतीय कंपनी होती.

१९६३ मध्ये आदि गोदरेज यांनी गोदरेज इंडस्ट्रीजमध्ये प्रवेश केला आणि काम करण्याची जुनी पद्धत बदलण्यास सुरुवात केली. तेव्हा गोदरेजच्या वाढत्या व्यवसायाला पंख लागले. खरं तर कंपनीत ब्रिटिश काळापासून सुरू असलेला पॅटर्न सुरू होता आणि व्यवसायाच्या विस्तारामुळे आदि गोदरेज यांच्या समोर काळानुसार कंपनीचंही आधुनिकीकरण करण्याचं आव्हान होतं. अमेरिकेतील एमआयटीमधून बिझनेस मॅनेजमेंटचे शिक्षण घेऊन परतलेल्या आदि गोदरेज यांनी कंपनीच्या ब्रँडशी भावनिक नातं जोडून आपली पावलं पुढे टाकली. बघता बघता कंपनीनं उंची गाठली.

आज गोदरेज समूहाच्या पाच कंपन्या शेअर बाजारात लिस्टेड आहेत. यामध्ये गोदरेज इंडस्ट्रीज (Godrej Industries), गोदरेज कन्झ्युमर प्रॉडक्ट्स (Godrej Consumer Products), गोदरेज प्रॉपर्टीज (Godrej Properties), गोदरेज अॅग्रोवेट (Godrej Agrovet), अॅस्टेक लाइफ सायन्सेस (Astech Life Sciences) यांचा समावेश आहे. एअरोस्पेस क्षेत्रातही कंपनी सातत्यानं विस्तार करत आहे.

गोदरेज एअरोस्पेसचा भारताच्या चंद्र मोहिमेतही मोलाचा वाटा आहे. २००८ मध्ये चांद्रयान-१ साठी प्रक्षेपण यान आणि लूनर ऑर्बिटर तयार करण्यात आलं होते, तर चांद्रयान २ साठी ही उपकरणेही पुरवण्यात आली होती. मात्र, त्यात यश आलं नाही, पण गेल्या वर्षी २०२३ मध्ये चांद्रयान-३ ने चंद्राच्या दक्षिण ध्रुवावर यशस्वी लँडिंग केल्यानंतर भारतीय चंद्र मोहीम यशस्वी झाली. या यशात गोदरेजचंही योगदान होतं, खरं तर चांद्रयान-३ मोहिमेत कंपनीनं अनेक महत्त्वाचे पार्ट्स तयार केले होते.

यानाचे रॉकेट इंजिन आणि थ्रस्टर गोदरेज एरोस्पेसने तयार केलं होतं. चांद्रयानाचे डेव्हलपमेंट इंजिन, सीई २० आणि सॅटेलाइट थ्रस्टर्सची निर्मिती गोदरेज एअरोस्पेसच्या मुंबईतील विक्रोळी प्रकल्पात करण्यात आली होती. याशिवाय मिशनच्या कोअर स्टेजसाठी एल ११० इंजिनही गोदरेज कंपनीनं तयार केलंय.