तुम्हाला IAS अधिकारी व्हायचंय? परीक्षा, ट्रेनिंग, जबाबादारी, पगार..; जाणून घ्या संपूर्ण माहिती

केंद्रीय लोकसेवा आयोगाची नागरी सेवा परीक्षा ही देशातील सर्वात प्रतिष्ठित आणि कठीण परीक्षा मानली जाते.

केंद्रीय लोकसेवा आयोगाची (UPSC) नागरी सेवा परीक्षा ही देशातील सर्वात प्रतिष्ठित आणि कठीण परीक्षा मानली जाते. ही परीक्षा उत्तीर्ण होऊन देशसेवा करण्याचे लाखो तरुणांचे स्वप्न आहे. ही परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यानंतरच उमेदवारांना त्यांच्या श्रेणीनुसार भारतीय प्रशासकीय सेवा (IAS), भारतीय पोलीस सेवा (IPS), भारतीय अभियांत्रिकी सेवा (IES) किंवा भारतीय विदेश सेवा (IFS) मध्ये पदे मिळतात. मात्र, या सर्व पदांमध्ये सर्वाधिक क्रेझ आयएएस या पदाची असते.

आयएएस अधिकारी कसे व्हावे?- UPSC नागरी सेवा परीक्षेत मिळालेल्या रँकनुसार भारतीय प्रशासकीय सेवा (IAS) पद मिळते. या परीक्षेतील टॉप रँकर्सना आयएएस पद मिळते, परंतु अनेक वेळा टॉप रँकर्स आयपीएस किंवा आयएफएस निवडतात, अशा प्रकारे कमी रँक मिळवणाऱ्यांनाही आयएएस पद मिळते. या रँकनंतर लोकांना आयपीएस आणि आयएफएस पदे मिळतात.

आयएएस अधिकारी प्रशिक्षण- IAS चे 3 महिन्यांचे प्रशिक्षण लाल बहादूर शास्त्री राष्ट्रीय प्रशासन अकादमी (LBSNAA), मसूरी येथे होते. याला फाउंडेशन कोर्सदेखील म्हणतात. येथे त्यांना प्रशासन, पोलिसिंगसह इतर या प्रत्येक क्षेत्राची माहिती दिली जाते. यासह, अकादमीच्या आत काही विशेष उपक्रम आयोजित केले जातात, ज्यामध्ये मानसिक आणि शारीरिक शक्तीसाठी हिमालयातील कठीण ट्रेकिंगचा समावेश आहे.

प्रशिक्षणानंतर काय?- प्रशिक्षणानंतर त्यांना त्यांच्या कॅडरमध्ये पाठवले जाते. तिथे त्यांना विशिष्ट क्षेत्र किंवा विभागाचे प्रशासन सोपवले जाते. त्यांना त्यांच्या संबंधित क्षेत्राच्या विकासासाठी प्रस्ताव तयार करण्याचे आणि सरकारी धोरणांची अंमलबजावणी करण्याचे तसेच महत्त्वाचे निर्णय घेण्याचे कार्यकारी अधिकार देण्यात आले आहेत.

कॅडर कसा ठरवला जातो?- यूपीएसी परीक्षा उत्तीर्ण झाल्यानंतर सर्वात महत्त्वाचा प्रश्न असतो तो कॅडर कसा मिळवायचा. UPSC मध्ये एकूण 24 सेवा आहेत, ज्यासाठी उमेदवारांची निवड केली जाते. हे दोन श्रेणींमध्ये विभागले गेले आहेत, पहिली म्हणजे अखिल भारतीय सेवा. IAS (भारतीय प्रशासकीय सेवा) आणि IPS (भारतीय पोलीस सेवा) देखील या सेवेत येतात. यामध्ये निवड झालेल्यांना राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांचे कॅडर दिले जातात. त्यानंतर दुसऱ्या क्रमांकावर केंद्रीय सेवा आहेत ज्यात गट अ आणि गट ब सेवा आहेत.

पोस्टिंग- आयएएस अधिकाऱ्याची पहिली पोस्टिंग उपविभागीय दंडाधिकारी म्हणून असते. त्यानंतर त्यांना जिल्हा दंडाधिकारी आणि उपायुक्त पदावर बढती मिळते. केंद्र आणि राज्य सचिवालयांच्या पदांवर IAS अधिकारी आवश्यक आहेत, जे PSU प्रमुख म्हणून काम करतात. जिल्हा स्तरावर काम करण्याव्यतिरिक्त, एक IAS कॅबिनेट सचिव तसेच सहसचिव, उपसचिव आणि अप्पर सचिव म्हणून देखील काम करतो. हे भारतातील सर्वोच्च पद आहे ज्यावर फक्त आयएएस अधिकारी नियुक्त केला जाऊ शकतो. राज्यातही सर्वोच्च पद हे मुख्य सचिव, जे आयएएस आहेत.

IAS अधिकाऱ्याच्या जबाबदाऱ्या आणि पॉवर- जिल्हा दंडाधिकारी म्हणून आयएएस अधिकारी खूप शक्तिशाली असतो. जिल्ह्यातील सर्व विभागांची जबाबदारी आयएसकडे आहे. जिल्हा दंडाधिकारी या नात्याने तो पोलीस विभाग तसेच इतर विभागांचा प्रमुख असतो. जिल्ह्याच्या पोलिस यंत्रणेची जबाबदारीही जिल्हाधिकाऱ्यांकडे आहे. जिल्ह्यातील कायदा आणि सुव्यवस्थेशी संबंधित सर्व निर्णय जसे की प्रतिबंधात्मक आदेश, कलम 144 इत्यादी फक्त एकच डीएम घेतो. जमावावर कारवाई करणे किंवा गोळीबार करणे असे आदेशही डीएम देऊ शकतो.

IAS अधिकाऱ्याचा पगार आणि सुविधा- आयएएस अधिकाऱ्याच्या पगाराबद्दल बोलायचे झाले तर ते कनिष्ठ स्केल, वरिष्ठ स्केल, सुपर टाइम स्केल अशा वेगवेगळ्या स्केलवर आधारित आहे. 7 व्या वेतन आयोगांतर्गत, आयएएस अधिकाऱ्याला दरमहा 56,100 ते 2.5 लाख रुपये पगार मिळू शकतो. मूळ वेतन आणि ग्रेड पे व्यतिरिक्त, त्यांना महागाई भत्ता (DA), घरभाडे भत्ता (HRA), वैद्यकीय भत्ता आणि अधिवेशन भत्ता देखील मिळतो. यामध्ये टाइम स्केलच्या आधारे पगार वाढतो. याशिवाय बंगला, स्वयंपाकी, माळी, सुरक्षा रक्षक आणि इतर घरगुती मदत यांसारख्या इतर सुविधा देखील वेगवेगळ्या पोस्टच्या आधारावर आयएएस अधिकाऱ्यांना दिल्या जातात.