Russia-Ukraine Crisis: युक्रेनसोबत भारताचा मोठा व्यापार, युद्ध झाल्यास 'या' गोष्टींवर होईल परिणाम

भारत युक्रेनला औषधे आणि इलेक्ट्रिकल मशिनरी इ. विकतो, तर दुसरीकडे खाद्यतेल, खते आणि अणुभट्ट्या यासारख्या वस्तू खरेदी करतो.

गेल्या काही दिवसांपासून संपूर्ण जगाच्या नजरा युक्रेन-रशिया सीमेवर लागल्या आहेत. दोन्ही देशांमधील वाढत्या लष्करी तणावामुळे जगाला तिसऱ्या महायुद्धाचा धोका आहे.

या युद्धाचा धोका केवळ पूर्व युरोपपुरता मर्यादित नाही, तर अमेरिका आणि भारतालाही याचा मोठा फटका बसण्याची शक्यता आहे. भारताच्या अर्थव्यवस्थेवर आणि व्यापारावर याचा मोठा परिणाम पडू शकतो.

भारतातील युक्रेनच्या दूतावासाच्या वेबसाइटवर उपलब्ध असलेल्या आकडेवारीनुसार, 2020 मध्ये दोन्ही देशांमध्ये (इंडिया युक्रेन द्विपक्षीय व्यापार) 2.69 अब्ज डॉलरचा व्यापार झाला होता. यामध्ये युक्रेनने भारताला $1.97 बिलियनची निर्यात केली, तर भारताने $721.54 दशलक्ष युक्रेनला निर्यात केली.

युक्रेन भारताला फॅट आणि ऑइल ऑफ व्हेज ओरिजिन, खत, अणुभट्टी आणि बॉयलर यासारख्या आवश्यक यंत्रसामग्रीची निर्यात करतो. तर, युक्रेन भारताकडून औषधे आणि इलेक्ट्रिकल मशिनरी खरेदी करतो.

ट्रेडिंग इकॉनॉमिक्सच्या आकडेवारीनुसार, 2020 मध्ये भारताने युक्रेनकडून $1.45 अब्ज किमतीचे खाद्यतेल खरेदी केले. त्याचप्रमाणे, भारताने युक्रेनमधून सुमारे $210 दशलक्ष किमतीची खते आणि सुमारे $103 दशलक्ष किमतीचे अणुभट्ट्या आणि बॉयलर आयात केले.

अणुभट्ट्या आणि बॉयलरच्या बाबतीत रशियानंतर युक्रेन भारताला सर्वात मोठा पुरवठादार आहे. पुरवठ्यात व्यत्यय आल्याने भारताचे अणुऊर्जेवरील काम मंदावू शकते.

गेल्या काही वर्षांपासून दोन्ही देशांमधील व्यापाराचा कल पाहिला तर रशियाशी असलेल्या संबंधानुसार त्यात चढ-उतार होत आहेत. 2014 मध्ये, क्रिमियावरून युक्रेन आणि रशिया यांच्यातील तणाव वाढण्यापूर्वी, दोन्ही देशांमधील व्यापार $3 अब्जांपेक्षा जास्त होता.

2015 मध्ये तणावानंतर हा $ 1.8 बिलियनवर आला होता. नंतर, युक्रेनबरोबरचा परस्पर व्यापार काहीसा सुधारला, परंतु तरीही तो जुन्या पातळीवर पोहोचला नाही. सध्या तणाव वाढल्याने हा व्यवसाय पुन्हा कोसळण्याचा धोका आहे.

दिल्ली युनिव्हर्सिटीचे प्रोफेसर आणि स्ट्रॅटेजिक अफेअर्सचे तज्ज्ञ डॉ सुधीर सिंह म्हणतात की, या वादामुळे भारतासमोर राजनैतिक समस्या निर्माण होऊ शकतात. तणाव वाढेल आणि व्यापक युद्धाची परिस्थिती निर्माण होईल तेव्हा भारताला आपली भूमिका घ्यावी लागेल.

अशा परिस्थितीत अमेरिका किंवा रशिया यापैकी एकाची बाजू घेतल्याचे दूरगामी परिणाम होऊ शकतात. सुरक्षा परिषदेच्या मतदानात भारताच्या भूमिकेतून स्पष्टपणे दिसून येत असलेल्या या संकटामुळे भारत त्रस्त आहे. आर्थिकदृष्ट्याही भारतासमोर आव्हाने उभी राहू शकतात.

कच्च्या तेलाच्या बाबतीत भारत मोठ्या प्रमाणावर आयातीवर अवलंबून आहे आणि रशिया हा प्रमुख पुरवठादारांपैकी एक आहे. कच्च्या तेलाच्या किमती वाढल्या तर आयात बिलात वाढ होण्याबरोबरच देशांतर्गत पातळीवर महागाईचा दबाव वाढण्याचा धोका आहे.

याशिवाय युक्रेनमध्ये मोठ्या संख्येने भारतीय विद्यार्थी वैद्यकीय शिक्षण घेत आहेत. युद्ध सुरू झाल्यावर भारतालाही त्यांच्या सुरक्षेची काळजी असते. त्यामुळेच हा मुद्दा आता रशिया आणि युक्रेनपुरता मर्यादीत न राहता, तो जगावर मोठा परिणाम करणारा मुद्दा बनला आहे.