Chandrayaan-3: 'ती' १५ मिनिटे वैज्ञानिकांचा श्वास रोखणारी; चंद्राच्या १० मीटर जवळ पोहचताच...

एखादं मिशन जेव्हा दूर अंतराळात जाते तेव्हा त्यात बसवलेल्या ऑनबोर्ड संगणकावरून मिळालेला डेटाच त्या मोहिमेची नेमकी स्थिती सांगतो. चंद्रयान-३ च्या बाबतीतही असेच आहे. सुरक्षित लँडिंग पूर्वीच्या १५ मिनिटांत हे आकडे शास्त्रज्ञांचा श्वास रोखून धरतील, त्यांना Fifteen Minutes of Terror म्हणतात.

चंद्रयान-३ चे लँडिंग २३ ऑगस्ट रोजी संध्याकाळी ६.०४ वाजता होणार आहे. आता फारसा वेळ नाही. विक्रम लँडर २५ किमी x १३४ किमीच्या कक्षेत फिरत आहे. या २५ किमी उंचीवरून आता खाली जावे लागणार आहे. मागच्या वेळी चंद्रयान-२ चा वेग, सॉफ्टवेअर आणि इंजिनमध्ये बिघाड झाल्यामुळे ते पडले होते.

यावेळी ती चूक होऊ नये, यासाठी चंद्रयान-३ मध्ये अनेक प्रकारचे सेन्सर आणि कॅमेरे बसवण्यात आले आहेत. LHDAC कॅमेरा विशेषत: चंद्राच्या पृष्ठभागावर विक्रम लँडर सुरक्षितपणे कसा उतरवता येईल या उद्देशाने तयार करण्यात आला आहे.

यासह, लँडिंगच्या वेळी काही इतर पेलोड्स मदत करतील - लँडर पोझिशन डिटेक्शन कॅमेरा (LPDC), लेझर अल्टिमीटर (LASA), लेझर डॉप्लर व्हेलॉसिटीमीटर (LDV) आणि लँडर हॉरिझॉन्टल व्हेलॉसिटी कॅमेरा (LHVC) एकत्र काम करतील. जेणेकरून लँडर सुरक्षित पृष्ठभागावर उतरवता येईल.

यावेळी विक्रम लँडरमध्ये दोन मोठे बदल करण्यात आले आहेत. पहिली म्हणजे यात सेफ्टी मोड सिस्टम आहे. जे कोणत्याही प्रकारच्या अपघातापासून वाचवेल. यासाठी विक्रममध्ये दोन ऑनबोर्ड कॉम्प्युटर बसवण्यात आले असून, ते सर्व प्रकारच्या धोक्याची माहिती देणार आहेत. ही माहिती त्यांना विक्रमवरील कॅमेरे आणि सेन्सरद्वारे दिली जाणार आहे.

चंद्रयान-३ चे लँडिंग कसे होईल? - विक्रम लँडर २५ किमी उंचीवरून चंद्रावर उतरण्याचा प्रवास सुरू करेल. पुढील टप्प्यावर पोहोचण्यासाठी सुमारे ११.५ मिनिटे लागतील म्हणजेच ७.४ किलोमीटरची उंची गाठेपर्यंत त्याचा वेग ३५८ मीटर प्रति सेकंद असेल. पुढील टप्पा ६.८ किलोमीटरचा असेल.

६.८ किमी उंचीवर, वेग कमी होऊन ३३६ मीटर प्रति सेकंद होईल. पुढील टप्पा ८०० मीटर असेल. ८०० मीटर उंचीवर, लँडरचे सेन्सर्स चंद्राच्या पृष्ठभागावर लेझर किरण टाकून लँडिंगसाठी योग्य जागा शोधतील. १५० मीटर उंचीवर लँडरचा वेग ६० मीटर प्रति सेकंद असेल.

६० मीटर उंचीवर लँडरचा वेग ४० मीटर प्रति सेकंद असेल. म्हणजे १५० ते ६० मीटर उंचीच्या दरम्यान. १० मीटर उंचीवर लँडरचा वेग १० मीटर प्रति सेकंद असेल, चंद्राच्या पृष्ठभागावर उतरताना, म्हणजेच सॉफ्ट लँडिंगसाठी, लँडरचा वेग १.६८ मीटर प्रति सेकंद असेल.

यानंतर, विक्रम लँडरमध्ये बसवलेले चार पेलोड काम करू लागतील. ही रंभा (RAMBHA) आहे. ते चंद्राच्या पृष्ठभागावर सूर्यापासून येणार्‍या प्लाझ्मा कणांची घनता, प्रमाण आणि भिन्नता तपासेल. ChaSTE ते चंद्राच्या पृष्ठभागाच्या उष्णतेची म्हणजेच तापमानाची तपासणी करेल. ILSA, ते लँडिंग साइटच्या आसपासच्या भूकंपाच्या हालचालीची तपासणी करेल. लेझर रेट्रोरेफ्लेक्टर अॅरे (LRA), ते चंद्राची गतिशीलता समजून घेण्याचा प्रयत्न करेल.

चंद्रयान-३ च्या लँडरशी संपर्क प्रस्थापित करण्यासाठी इस्रोने दोन माध्यमांचा अवलंब केला आहे. पहिली गोष्ट म्हणजे यावेळी चंद्रयान-३ मध्ये ऑर्बिटर पाठवण्यात आले नाही. त्याच्या जागी प्रोपल्शन मॉड्यूल पाठवण्यात आले आहे. ज्याचा उद्देश फक्त चंद्रयान-३ च्या लँडर मॉड्यूलला चंद्राच्या जवळ आणण्याचा होता. याशिवाय, लँडर आणि बंगळुरूमध्ये स्थित इंडियन डीप स्पेस नेटवर्क (IDSN) यांच्यात संपर्क करण्याचा होता.