20 लाख रुपये किलोनं विकला जातो भारतातील 'हा' किडा, पण चीननं सगळा 'राडा' केला!

जगातील सर्वात महागडी बुरशीचे किंवा कीटक अशा गटात मोडणारा एक विशिष्ट किडा बाजारात प्रतिकिलो सुमारे २० लाख रुपये दराने विकला जातो, ऐकून विश्वास बसला नसेल ना, पण हे खरं आहे. विशेष म्हणजे या किड्याच्या व्यवसाय चीनमुळे नष्ट झाला आहे. (फोटोः गेटी)

आता कोणीही किलोला एक लाख रुपये दराने हा किडा विकत घेत नाही. चीनला या किड्याची सर्वाधिक गरज असते. भारताशी सीमेवरील वाद आणि कोरोना विषाणूमुळे या वेळी या किड्याचा व्यवसाय चांगलाच कोसळला आहे. (फोटोः गेटी)

इतकेच नाही तर आंतरराष्ट्रीय निसर्ग संवर्धन संघटनेने (आययूसीएन) त्या किड्यास धोक्याच्या म्हणजे म्हणजे लाल यादीमध्ये स्थान दिले आहे. त्याला हिमालयान वायग्रा असे म्हणतात. या व्यतिरिक्त या जातीचे किडे भारतीय हिमालयीन प्रदेशात अळी व अर्धगुम्बा म्हणून ओळखले जातात. (फोटोः गेटी)

गेल्या 15 वर्षांत हिमालयीय व्हाग्राची उपलब्धता 30 टक्क्यांनी कमी झाली आहे. आययूसीएनचा असा विश्वास आहे की, त्याची कमतरता त्याच्या जास्त वापरामुळे आहे. याचा उपयोग शारीरिक दुर्बलता, लैंगिक इच्छाशक्तीचा अभाव, कर्करोग इत्यादी आजारांवर उपचार केला जातो. (फोटोः गेटी)

आता आययूसीएनच्या इशाऱ्यानंतर सरकारांच्या मदतीने हिमालयीन वायग्रा बचावासाठी योजना तयार केली जात आहे. हिमालयान वायग्रा 3500 मीटरपेक्षा जास्त उंची असलेल्या भागात आढळतो. भारताव्यतिरिक्त हे नेपाळ, चीन आणि भूतानच्या हिमालय आणि तिबेट पठार भागातही हा किडा सापडतो. उत्तराखंडमधील पिथौरागड, चमोली आणि बागेश्वर जिल्ह्यांत उच्च उंच भागात हे किडे पाहायला मिळतात. (फोटोः गेटी)

मे आणि जुलैदरम्यान पर्वतांवर बर्फ वितळतो, तेव्हा शासनाने अधिकृत केलेले 10-12 हजार स्थानिक गावकरी ते काढण्यासाठी तिथे जातात. दोन महिन्यांपर्यंत सबमिट केल्यानंतर, ते वेगवेगळ्या ठिकाणी औषधांसाठी पाठविले जाते. (फोटोः गेटी)

वन संशोधन केंद्र, हल्द्वानी यांनी जोशीमठ यांच्या सभोवताल केलेल्या संशोधनात असे आढळले आहे की, गेल्या 15 वर्षांत त्या किड्याचे उत्पादन 30 टक्क्यांनी कमी झाले आहे. त्याच्या प्रमाणात घट होण्याचे सर्वात मोठे कारण म्हणजे त्याची मागणी, ग्लोबल वार्मिंग आणि हवामान बदल. (फोटोः गेटी)

यानंतरच आययूसीएनने हिमालयान वायग्राला 'रेड लिस्ट'मध्ये समाविष्ट केले आहे. हिमालय वायग्रा हा वन्य मशरूम आहे, जो एखाद्या विशिष्ट कीटकांच्या सुरवंटांवर वाढतो. या औषधी वनस्पतीचे वैज्ञानिक नाव ऑपिओओकार्डिसेप्स सिनेसिस आहे. (फोटोः गेटी)

सुरवंटांवर ज्या किडीवर तो वाढतो, त्याला हॅपिलस फॅब्रियस असे म्हणतात. स्थानिक लोक याला किडा म्हणतात. त्याचे नाव असे आहे, कारण तो अर्धा किडा आणि अर्धी औषधी वनस्पती असतो. चीन आणि तिबेटमध्ये याला यज्ञगुम्बा देखील म्हणतात. डोंगराळ भागातील व्हॅन पंचायतीशी संबंधित लोकांना हा बुरशी काढण्याचा अधिकार आहे. (फोटोः गेटी)

आशियाई देशांमध्ये हिमालय वायग्राला जास्त मागणी आहे. सर्वाधिक मागणी चीन, सिंगापूर आणि हाँगकाँगमध्ये आहे. या देशांतील व्यापारी ते घेण्यासाठी भारत, नेपाळ येथे जातात. एजंटद्वारे खरेदी केल्यावर आंतरराष्ट्रीय बाजारात त्याची किंमत २० लाख रुपये प्रतिकिलोपर्यंत पोहोचते. (फोटोः गेटी)

याचा आशियात दरवर्षी दीडशे कोटींचा व्यवसाय आहे. हिमालयीन वायग्राचा सर्वात मोठा व्यवसाय चीनमध्ये आहे. या किड्याला पिथौरागड येथून काठमांडूला पाठविले जाते. मग तेथून ते मोठ्या प्रमाणात चीनमध्ये नेले जातात. (फोटोः गेटी)

परंतु यावर्षी कोरोना विषाणूचा प्रादुर्भाव, तसेच भारत आणि चीन यांच्यात उद्भवलेल्या वादामुळे हिमालयीय व्हायग्राचा व्यवसाय कोसळला आहे. उत्तराखंडमधील नोंदणीकृत कंत्राटदार प्रतिकिलोसाठी हिमालयीन वायग्रा खरेदी करतात. पण यावेळी कोणीही एक लाख रुपये किलो दराने विकत घ्यायला तयार नाही. यामुळे हिमालयीन वायग्राच्या व्यवसायाचे मोठे नुकसान झाले आहे. (फोटोः गेटी)