तिरंगा फडकवण्याचे नियम काय आहेत? जाणून घ्या एका चुकीमुळे काय होऊ शकते शिक्षा

Hoisting Tricolour Rules : भारताच्या स्वातंत्र्याला ७८ वर्षे पूर्ण होत असताना गेल्या दोन वर्षांप्रमाणे यावेळीही ‘हर घर तिरंगा’ अभियान राबविण्यात येत आहे. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनीही याबाबत आवाहन केले होते. मात्र तिरंगा फडकवताना कोणती काळजी घ्यावी? काय करावे आणि काय करू नये याचेही काही नियम आहेत.

हर घर तिरंगा मोहीम एखाद्या सणापेक्षा कमी नाही. देशभरात तिरंगा फडकवण्याचे आवाहन पंतप्रधान मोदी सातत्याने देशवासियांना करत आहेत. या मोहिमेअंतर्गत तुम्हाला तिरंग्यासोबत तुमचा सेल्फी घ्यावा लागेल आणि तो harghartiranga.com वर अपलोड करावा लागेल.

स्वातंत्र्य दिनानिमित्त लोकांमध्ये तिरंग्यासोबत फोटो वगैरे काढण्याची क्रेझ असते. पण यामुळे तुम्हालाही कायदेशीर अडचणीत पडायचे नसेल, तर तिरंग्याशी संबंधित काही नियम आणि कायदे जाणून घेणे गरजेचे आहे.

भारतीय राष्ट्रध्वज फडकवणे/वापरणे/प्रदर्शन करणे राष्ट्रीय सन्मानाचा अपमान प्रतिबंधक कायदा, १९७१ आणि भारतीय ध्वज संहिता, २००२ द्वारे शासित आहे. यानुसार कोणत्याही सार्वजनिक/खाजगी संस्था किंवा शैक्षणिक संस्थेचा कोणताही सदस्य कोणत्याही दिवशी आणि कोणत्याही प्रसंगी राष्ट्रध्वज फडकावू शकतो.

स्वातंत्र्यानंतर अनेक वर्षे सर्वसामान्यांना घरात तिरंगा फडकवण्याचा अधिकार नव्हता. प्रसिद्ध उद्योगपती आणि माजी खासदार नवीन जिंदाल यांनी सर्वसामान्य नागरिकांना तिरंगा फडकवण्याचा अधिकार दिला. जिंदाल यांनी रोज आपल्या कारखान्यात तिरंगा फडकवायला सुरुवात केली. यानंतर प्रशासनाने ताकीद दिल्यानंतर ते न्यायालयात गेले. त्यानंतर १९९६ मध्ये कोर्टाने तिरंगा फडकवणे हा देशातील प्रत्येक नागरिकाचा मूलभूत अधिकार असल्याचा निर्णय दिला.

भारतात तिरंग्याच्या आकाराबाबत कोणताही नियम नाही. तो कितीही मोठे किंवा लहान असू शकते. परंतु तिरंगा नेहमी आयताकृती असेल, ज्याचे गुणोत्तर ३:२ असावे.

तिरंग्याला नेहमी वरच्या बाजूला भगवा आणि तळाशी हिरवा रंग असायला हवा. मध्यभागी पांढरा रंग असेल, ज्यावर अशोक चक्र असेल. अशोक चक्राच्या आत फक्त २४ आऱ्या असायला हव्यात.

घरी तिरंगा फडकवताना तो वाकलेला, जमिनीला स्पर्श होणार नाही किंवा पाण्याच्या संपर्कात येणार नाही याची विशेष काळजी घ्या. असे झाल्यास तो तिरंग्याचा अपमान ठरेल. ध्वजावर काहीही लिहिलेले नसावे. तसेच कोणत्याही रुमाल, उशी किंवा रुमालावर तिरंग्याची रचना असू नये.

दरम्यान, तिरंग्याचा अवमान केल्यास ३ वर्षे कारावास किंवा दंड किंवा दोन्ही शिक्षा होऊ शकतात. यासाठी राष्ट्रीय सन्मानाचा अपमान प्रतिबंधक कायदा १९७१ च्या कलम २ मध्ये तरतूद करण्यात आली आहे. या अंतर्गत कोणत्याही सार्वजनिक ठिकाणी तिरंगा आणि संविधान जाळणे, ठेचणे, फाडणे किंवा नुकसान करणे हा गुन्हा ठरतो.