उत्तराखंडमधील जोशीमठ सारख्या अन्य शहरातही भेगा! मुंबईसह 'हे' शहर बुडण्याचा धोका

उत्तराखंडमध्ये सध्या जमिनीला आणि घरांच्या भिंतींना त़े जात आहेत. भूकंपांचे प्रमाणही मोठ्या प्रमाणात वाढले आहेत. उत्तराखंडमध्ये जोशीमठसारखी इतरही शहरे आहेत, या ठिकाणीही घरांना भेगा पडण्याचे प्रमाण वाढले आहे. ऋषिकेश, नैनिताल, मसुरी, टिहरी गढवाल, कर्णप्रयाग, रुद्रप्रयाग आणि अल्मोडा येथील घरांनाही तडे गेले आहेत. याशिवाय देशातील दोन महानगरेही धोक्यात आहेत.

गेल्या काही दिवसापासून उत्तराखंडमधील घरांना भेगा पडण्याचे प्रमाण वाढले आहे. जगातील आणखी 36 शहरांमध्ये तडे जात असल्याच्या घटना समोर आल्या आहेत. भारतातील मुंबई आणि कोलकाता या किनारी शहरांचाही समावेश आहे. भूस्खलनासारख्या घटना जोशीमठाप्रमाणे डोंगराची माती आतून पोकळ होते.त्यामुळे भूस्खलन होते, दुसरे म्हणजे, किनारपट्टी भागात वसलेल्या कोणत्याही शहरातून किंवा शहरातून बोअरमुळे जमीन आतून पोकळ होते, त्यामुळे ते शहर बुडू शकते.

कर्णप्रयागमधील बहुगुणा नगर आणि आयटीआय कॉलनी भागात अनेक घरांमध्ये मोठी भेगा पडली आहेत. ऋषिकेशच्या अटाली गावात सुमारे ८५ घरांना तडे गेले आहेत. टिहरी गढवालमधील चंबा या छोट्या शहरातही भेगा सापडल्या आहेत. ही घरे बोगदा प्रकल्पाजवळ असून, त्यामुळे त्यांच्या घरांना तडे गेले आहेत, असा आरोप नागरिकांनी केला आहे.

मसुरीच्या लांदूर मार्केटमधील रस्त्याचा एक भागाचे भूस्खलन सुरू आहे.अनेकांना याचा फटका बसला आहे.येथील नागरिक रिस्क झोनमध्ये राहतात. 2018 मध्ये, नैनीतालच्या लोअर मॉल रोडवरील रस्त्याचा एक भाग गुहा पडला आणि नैनी तलावात गेला होता. याला पॅचवर्क करण्यात आले मात्र पुन्हा त्याला तडे गेल्याचे दिसून आले. रुद्रप्रयागच्या अगस्त्यमुनी ब्लॉकमध्ये असलेल्या झालीमठ टाउनशिपमध्ये, घरांना तडे गेल्याने अनेक कुटुंबांना विस्थापित व्हावे लागले आहे.

गुप्तकाशीचा काही भाग, केदारनाथचे प्रवेशद्वार म्हणून ओळखले जाणारे शहरात देखील हीच परिस्थीती झाली आहे. अल्मोडा येथील विवेकानंद माउंटन अॅग्रिकल्चर रिसर्च इन्स्टिट्यूटजवळही जमीन खचल्याच्या घटना समोर आल्या आहेत. या प्रकरणात संस्थेची एक इमारतही कोसळली आहे.

तडे जाण्याची दोन कारणे असू शकतात. नैसर्गिक आणि मानवनिर्मित. नैसर्गिक साधनांच्या भूकंपामुळे मातीचा कमकुवत थर सरकतो.त्यामुळे भूस्खलन होऊ शकतो. किंवा अतिवृष्टीनंतर, कमकुवत थर बुडू शकतो. कोणत्याही मानवनिर्मित शहर किंवा जमिनीतून पाणी काढणे. क्षमतेपेक्षा जास्त बांधकाम. नैसर्गिकरित्या नाजूक क्षेत्रात वैज्ञानिक नियोजनाशिवाय यादृच्छिक बांधकाम. याशिवाय कधी-कधी हवामानातील बदल आणि अत्याधिक शहरीकरण हेही एक मोठे कारण असू शकते.

भूस्खलनाची प्रक्रिया हळूहळू होत असते. पण, कधी कधी अचानक घडू शकते. अचानक भूस्खलन होऊ शकतो. तर एखादा डोंगराळ भाग कोसळू शकतो. याचा सर्वात मोठा परिणाम शहरात होऊ शकतो. किनारी भागात अशा घटना घडल्या तर पुराचा धोका वाढतो. जगात अशी ३६ शहरे आहेत, जी हळूहळू बुडत आहेत. तसेच त्यांच्यावर सागरी पुराचा धोका वाढत आहे.

इंडोनेशियाची राजधानी जकार्ता 1990 ते 2013 पर्यंत 2000 मि.मी. 2025 पर्यंत, ते आणखी 1800 मिमी बुडू शकते. सरासरी घट प्रति वर्ष 75 ते 100 मिमी आहे. व्हिएतनामचे हो ची मिन्ह सिटी 1990 ते 2013 दरम्यान 300 मि.मी. पुढील दोन वर्षांत ते आणखी 200 मिमी बुडू शकते. यावेळी बँकॉकमध्ये 1250 मिमी पाऊस पडला आहे. पुढील दोन वर्षांत 190 मिमी कमी होण्याची शक्यता आहे. अमेरिकेतील न्यू ऑर्लीन्स 1130 मि.मी. पुढील दोन वर्षांत, ते 200 मिमी पेक्षा जास्त बुडू शकते. याशिवाय जपानची राजधानी टोकियोमध्येही 1990 ते 2013 दरम्यान 4250 मिमी पाऊस पडला आहे. या शहरांमध्ये जमीन अनुदान खूप जास्त आहे.

या शहरांत अति शहरीकरण आणि भूजल शोषणामुळे दरवर्षी बुडत आहेत. जवळच्या समुद्रातून येणारा पुराचा आहे.

टोकियो, मुंबई, न्यूयॉर्क सिटी, ओसाका, इस्तंबूल, कोलकाता, बँकॉक, जकार्ता, लंडन, ढाका, हो ची मिन्ह, सॅन फ्रान्सिस्को, मियामी, अलेक्झांड्रिया, सिडनी, बोस्टन, लिस्बन, दुबई, व्हँकुव्हर, अबू धाबी, कोपनहेगन, न्यू ऑर्लीन्स, डब्लिन, होनोलुलु, आम्सटरडॅम, कॅंकुन, व्हेनिस, चार्ल्सटन, मकाऊ, माले, लाँग बीच, सवाना, नासाऊ, पुंता काना, की वेस्ट आणि कॉकबर्न टीएन, या शहरांना धोका आहे.