PHOTOS | रांजणखळग्यांचा निसर्गाविष्कार पुण्यातही! अज्ञानातून नागरिकांनी बनवले कचराकुंडी

- श्रीकिशन काळे ( फोटो- आशिष काळे) पुणे-नगर रस्त्यावर शिरूरजवळ घोडनदीकाठी एक भूशास्त्रीय नवलस्थान आहे. त्याला रांजणखळगे म्हटले जाते. पुण्यात अशी चांद्रभूमी असेल असं वाटत नाही. परंतु, अगदी शिवणे व नांदेड सिटीच्या मधोमध मुठा नदीवर पूल आहे. त्या ठिकाणी रांजणखळगे पाहायला मिळत आहेत. त्यामुळे आता पुण्यातून निघोज या ठिकाणी ते पाहण्यासाठी जाण्याची गरज नाही. हा निसर्गाविष्कार जतन करणे आवश्यक आहे. पण पुणे शहरातील रांजणखळगे कचऱ्यांनी भरली आहेत. लोकांच्या अज्ञानामुळे या रांजणखळग्यांची दुरवस्था झाली आहे.

शिवणे व नांदेड सिटीच्या मधोमध मुठा नदीवर पूल आहे, त्या ठिकाणी रांजणखळगे पाहायला मिळत आहेत

खडकवासला धरणाच्या समोरील पात्रात शिवणे-नांदेड पुलालगत हे रांजणखळगे आहेत

पुलावरून नागरिक त्या खळग्यांमध्ये प्लास्टिकच्या पिशव्यांत कचरा टाकतात त्यामुळे हे खळगे कचऱ्याने भरून गेले आहेत

विशेष म्हणजे जगप्रसिद्ध भुरूप आपल्या परिसरात आहे, याची माहितीच तेथील नागरिकांना नाही. त्यामुळे तेथून ये-जा करणारे या रांजणखळग्यात कचरा टाकत आहेत

प्रा. प्र. के. घाणेकर यांनी ‘सहली एक दिवसाच्या : पुण्याच्या परिसरात...’ या पुस्तकात निघोजच्या रांजणखळग्यांविषयी माहिती दिली आहे.

त्यानुसार नदी पात्रात दुतर्फा काळ्या पाषाणात असंख्य रांजणखळगे दिसतात, त्याला शास्त्रीय भाषेत ‘पॉट होल्स’ म्हटले जाते.

या ठिकाणी नदीचा प्रवाह व्हेसिक्युलर किंवा स्कोरिएशियस बसाल्टचा वरचा थर आणि कॉम्पॅक्ट बसाल्टचा थर भेदून जातो. पाण्याच्या प्रवाहातील भोवरे-दगड-गोटे यामुळे नदीतळाच्या फत्तरावर खळगे तयार होतात. त्या खळग्यात अडकून दगडगोटे फिरू लागतात. आणखी झीज होऊन खळगे बनतात. त्याला रांजणाचा आकार येतो. हा निसर्गाविष्कार आवर्जून पाहण्यासारखा असतो. काही अभ्यासकांच्या मते आशिया खंडातील सर्वात मोठे रांजणखळगे हे निघोज येथील समजले जातात.