म्हणून आपण कसे बसावे, याची काही KINESIOLOGICAL तत्वे (हालचाली संबंधित) आणि ERGODYNAMICS (हालचालीयुक्त त्यातून निर्माण होणारी ऊर्जा) आहेत. ते आपण आता जपूया. १) पूर्वीच्या काळी ऑफीस खुर्च्या असायच्या. अगदी काटकोनात तशी घ्यावी. छानपैकी त्याला ‘सॉफ्ट’ नको पण एकदम ‘कडक’ही नको, अशी उशी घ्यावी. बसण्याच्या जागेवरही उशी अशीच असावी. जेणेकरुन आपले कुल्हे (BUTTOCKS) यांना थोडा नरम आधार मिळेल. त्याचीही बरीच कारणे आहेत. कडक उशीवर बसलं तर थोड्या वेळाने पायात मुंग्या यायला लागतात. निव्वळ स्नायू आणि मज्जातंतूवर येणारा दाब ही त्यापैकी एक कारणमिमांसा. २) मागच्या एका लेखात सांगितल्याप्रमाणे पायाखाली ‘फुटरेस्ट’ असावाच. जेणेकरुन गुडघे थोडेसे ‘हिप’ जॉईंटपेक्षा उंच राहतील. जेणेकरुन आपले कुल्हे, मांड्या, गुडघे आणि कंबरेचा सांधा यावर ताण पडणार नाही. ३) आता बघा, तुमची पाठ पूर्णपणे खुर्चीला टेकलेली आहे. (FIRMNESS) नकळत टेकते, कालांतराने सवय होऊन जाते. खड्ड्यांच्या रस्त्यातून आपल्या दुचाकी किंवा चारचाकीने कामाच्या ठिकाणी येताना प्रवासात आपल्या मानेपासून गुडघ्यापर्यंत जो थकव्यासह, नाराजीसह स्नायूंवर ताण आलेला असतो. तो एकदम हलका होतो, नाहीसा होतो. ‘RELAXATION’चा ‘WISDOM’ आपल्यात संचारतो. कामात आपण पूर्णपणे आनंदाने झोकून देतो. (अर्थात काहीवेळेस पर्यायही नसतो, पण तरीही आपण एक शांत स्थिती अनुभवतो. ४) आता आपल्या कामाचे टेबल, डेस्क किंवा संगणक टेबल, ते आपल्या जवळ असावे. त्यामुळे पुढे वाकावे लागणार नाही. ‘‘वाकून वाकून किती वाकावे! कंबरडेच मोडावे! त्यापेक्षा असे फर्म राहावे! जेणे साधियले, पाठीचे आरोग्य!’’ ५) संगणकीय साधने डोळ्याच्या लेव्हलवर असावी. त्यासाठी आपली ती साधने टेबलवर उंचवटा करुन किंवा टेबलची उंची वाढवूनही करता येईल. ज्याची-त्याची सोय त्यांनीच करावी. प्रशासन करेल याची वाट बघू नये. ६) खूप वेळ बसू नये. याचा उहापोह आपण केलाच आहे. काय करावे काय नाही, यावर आपण उपाय केले आहेत. (१९/०९/२०२१चा फिटनेस फंडा)
वाहन चालवताना चालक मग तो कार, मोटार, ट्रक, ट्रॅक्टर किंवा एस. टी.सारख्या ट्रॅव्हलर्स बसेस चालविणारे कुणीही असो, आपली ड्रायव्हींग सीट त्यांनी स्टिअरिंग व्हीलच्या जवळच घ्यावी. अर्जंट ब्रेक लावल्यावर कदाचित आपली त्या स्टिअरिंगवर छाती आदळू शकते, म्हणून कधीही ‘सीट बेल्ट’ वापरावाच. अपघात टळतात. व्यक्तिगत आपले अनेक फायदे होतात. विशेष म्हणजे मणके शाबूत राहतात. अरे हो! हे जरी हालचालीचे ‘आरोग्यमय गतीशास्त्र’ असले तरीही शासनाने त्यासाठी सीट बेल्ट न वापरल्यास ‘दंडाची’ ‘फाईन’ची व्यवस्था केली आहे. त्यापासून सुटका मिळेल. अजून एक खोट पण वाहनाच्या बेसला (पायाला) टेकते. त्याचा फायदा खूपच दूरचे ट्रॅव्हलिंग असले तर खोट दुखत नाही. म्हणून एक्सीलेटर आणि बेस यावर पाय पूर्णपणे टेकावा आणि खोटेचा भाग खालच्या बेसला टेकावा. माझ्या फिजिओ क्लिनिकमध्ये लाँग ड्रायव्हींग करणाऱ्या वाहनचालकांच्या तक्रारी या सीध्या साध्या दिसणाऱ्या तत्वानेच बऱ्या केल्या आहेत. त्यांना स्पष्टपणे सांगितलं आहे की, हे तत्व एकमेकांना सांगा, असे फायदे होतात.
अलीकडे प्रत्येक वाहनाला सिग्नल इंडिकेटर असतातच. म्हणून पर्याय नाही, हात बाहेर काढा, ही गरज संपलेली आहे. म्हणून ड्रायव्हींग शास्त्राप्रमाणे शक्यतो दोन्ही हात स्टियरिंग व्हीलवरच असावे. वाहनचालक हा नेहमीच ‘कम्फर्ट झोन’मध्ये असावा. त्याला पुरेशी विश्रांती सूज्ञ मालक देतातच. हा कम्फर्ट झोन आपल्या कुठल्याही कार्यालयीन आणि वर्किंग झोनमध्ये आवश्यक आहे, आपल्या सर्वांगीण आरोग्यासाठी...!
(क्रमश:)
- डॉ. दिलीप पाखरे, रत्नागिरी