Russia-Ukraine War: काय आहेत रासायनिक आणि जैविक शस्त्रे? रशियाने केव्हा केलाय त्यांचा वापर?

Russia-Ukraine War: रशिया आणि युक्रेनमधील युद्धाला तीन आठवडे होत आहेत. यादरम्यान, अमेरिका, ब्रिटनसह पाश्चात्य देशांनी रशिया युक्रेनविरोधात रासायनिक किंवा जैविक अस्त्रांचा वापर करू शकतो, अशी चिंता व्यक्त केली आहे.

Russia-Ukraine War: रशिया आणि युक्रेनमधील युद्धात आता रासायनिक आणि जैविक शस्त्रांच्या वापराचा धोकाही वाढला आहे. युक्रेनमधील प्रदीर्घ युद्धामुळे रशियाचे राष्ट्राध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन यांच्यामध्ये संताप आणि निराशा वाढली असून आता ते युद्ध जिंकण्यासाठी कोणत्याही थराला जाऊ शकतात, असे अलीकडेच अमेरिकन गुप्तचर संस्था सीआयएचे संचालक विल्यम बर्न्स यांनी सांगितले. अमेरिका आणि ब्रिटनसह पाश्चात्य देशांनीही रशिया युक्रेनवर रासायनिक किंवा जैविक शस्त्रे वापरण्याची भीती व्यक्त केली आहे.

- ब्रिटनचे पंतप्रधान बोरिस जॉन्सन यांनी एका मुलाखतीत रशिया युक्रेनमध्ये रासायनिक शस्त्रे वापरू शकतो अशी चिंता व्यक्त केली होती. व्हाईट हाऊसचे प्रेस सेक्रेटरी जेन साकी यांनीही सांगितले की, रशिया युक्रेनवर रासायनिक किंवा जैविक शस्त्रांनी हल्ला करू शकतो. त्याचवेळी अमेरिकेचे अध्यक्ष जो बायडेन यांनी रशियाने रासायनिक हल्ला केल्यास त्याचे गंभीर परिणाम भोगावे लागतील, असा इशारा दिला होता.

- पोलंडचे अध्यक्ष आंद्रेज डुडा यांनीही सांगितले की, रशिया युक्रेनवर रासायनिक हल्ला करू शकतो, जो नाटोसाठी गेम चेंजर ठरेल. मात्र, रशियाने अमेरिकेसह पाश्चात्य देशांनी रासायनिक किंवा जैविक अस्त्रांचा वापर केल्याच्या आरोपांचे खंडन केले आहे. रशियाचे म्हणणे आहे की, या शस्त्रास्त्रांच्या वापराबाबत होत असलेले आरोप निराधार आहेत.

- रासायनिक किंवा जैविक शस्त्रे काय आहेत?- रासायनिक शस्त्रे : यामध्ये रसायने वापरली जातात. अशा शस्त्रांचा वापर शक्य तितक्या लोकांना हानी पोहोचवण्यासाठी किंवा मारण्यासाठी केला जातो. यामध्ये वापरण्यात येणाऱ्या रसायनांमुळे मानवी शरीराला गंभीर हानी पोहोचते. जसे शरीर खराब होते किंवा अर्धांगवायू होते किंवा काम करणे थांबते आणि कधीकधी मृत्यू देखील होतो.

- जैविक शस्त्रे: जागतिक आरोग्य संघटनेच्या (WHO) मते, जैविक शस्त्रांद्वारे कोणतेही जीवाणू, विषाणू किंवा बुरशी वापरली जातात. अशा शस्त्रांचा वापर करण्यामागे लोकांना आजारी पाडण्याचा उद्देश असतो. अनेक प्रकरणांमध्ये यामुळे मृत्यू देखील होतो. जैविक शस्त्रांच्या वापरामुळे साथीचे रोग पसरण्याचा धोकाही वाढतो. यामुळे केवळ मानवच नाही तर प्राणी आणि वनस्पतींचेही नुकसान होत आहे.

- आंतरराष्ट्रीय कायदा काय आहे?- रासायनिक शस्त्रे : 1997 मध्ये रासायनिक शस्त्रांच्या वापराबाबत एक कायदा करण्यात आला होता, ज्यामध्ये असे ठरवण्यात आले होते की, अशा शस्त्रांचा वापर नागरिक किंवा नागरिकांचे नुकसान करण्याच्या उद्देशाने केला जाणार नाही. परंतु, याचा युद्धात वापर केला जाऊ शकतो. रशियानेही या कायद्यावर स्वाक्षरी केली आहे.

- जैविक शस्त्रे: त्यांच्या वापराबाबत 1972 मध्ये कायदा करण्यात आला होता. यामध्ये कोणताही देश जैविक किंवा विषारी शस्त्रे बनवणार नाही किंवा वापरणार नाही, असा निर्णय घेण्यात आला. या अधिवेशनावर रशियासह 183 देशांनी स्वाक्षरी केलेली आहे.

- रशियावर अशी शस्त्रे वापरल्याचा आरोप कधी करण्यात आला?- 1999 ते 2009 दरम्यान रशियाने चेचन्याविरुद्ध दुसरे युद्ध लढले होते. यादरम्यान, ऑक्टोबर 2002 मध्ये रशियाने चेचेन बंडखोरांविरुद्ध रासायनिक शस्त्रे वापरल्याचा आरोप करण्यात आला होता. वृत्तानुसार, यामध्ये 120 लोकांचा मृत्यू झाला आहे.

- 2004 मध्ये युक्रेनमध्ये अध्यक्षीय निवडणुका झाल्या, ज्यामध्ये रशियन समर्थित व्हिक्टर यानुकोविच यांचा पराभव झाला. पाश्चात्य देशांचे समर्थक मानले जाणारे व्हिक्टर युश्चेन्को यांनी त्यांचा पराभव केला. 2004 मध्ये युश्चेन्कोची हत्या झाली होती. रशियाने त्याला केमिकल देऊन त्याची हत्या केल्याचा आरोप करण्यात आला होता.

- नोव्हेंबर 2006 मध्ये ब्रिटिश गुप्तहेर अलेक्झांडर लिटविनेन्कोची लंडनच्या एका हॉटेलमध्ये हत्या करण्यात आली होती. त्याच्या चहामध्ये पोलोनियम 210 हे धोकादायक रसायन मिसळल्याचे सांगण्यात आले. त्याच्या हत्येचा आरोप रशियावर होता. अलेक्झांडर हा प्रथम रशियाच्या गुप्तचर संस्थेच्या KGB मध्ये गुप्तहेर होता, तो नंतर ब्रिटिश गुप्तहेर बनला.

- सीरियामध्ये बशर अल-असद सरकारच्या विरोधात बंड सुरू झाले, ज्याचे नंतर गृहयुद्धात रूपांतर झाले. या गृहयुद्धात अमेरिका आणि रशियानेही उडी घेतली. अमेरिका असाद सरकारच्या विरोधात होती आणि रशिया त्याला पाठिंबा देत होता. या युद्धात रशियाने 85 वेळा रासायनिक अस्त्रांचा वापर केल्याचे मानले जाते.

- ऑगस्ट 2013 मध्ये सीरियातील घौटा येथे रासायनिक हल्ला झाला होता, ज्यामध्ये 1700 हून अधिक लोक मारले गेले होते. लोक घरातून बाहेर पडले होते, त्यांच्या तोंडातून आणि नाकातून फेस येत होता आणि नंतर त्यांचा मृत्यू झाला, असे सांगितले जाते.

- मार्च 2018 मध्ये माजी रशियन लष्करी अधिकारी सर्गेई स्क्रिपल आणि त्यांची मुलगी युलिया यांना देखील मज्जातंतूचा झटका आला होता. दोघेही बरेच दिवस रुग्णालयात होते, त्यानंतर त्यांचे प्राण वाचले. सर्गेई स्क्रिपल नंतर ब्रिटिश गुप्तहेर बनले होते. ब्रिटनने रशियावर सर्गेई आणि त्यांच्या मुलीच्या हत्येचा प्रयत्न केल्याचा आरोप केला.

- ऑगस्ट 2020 मध्ये रशियाचे विरोधी पक्षनेते अॅलेक्सी नवलनी विमानाने मॉस्कोला जात असताना वाटेत त्यांची प्रकृती खालावली. त्यांची तब्येत इतकी खालावली की, त्यांना व्हेंटिलेटरवर ठेवावे लागले. नंतरच्या तपासात असे दिसून आले की, नवलनी यांना नोविचोक नावाचे नर्व्ह एजंट देण्यात आले होते, जे रासायनिक शस्त्रांच्या यादीत येते.